NOX UMIDA

Nox Umida is voortgekomen uit de fabel van een plan uit 1998 voor een multi-discipli­nair project met de werktitel Heka­te:Trivia,Selene. Een aantal thema's van dit plan zijn op een bepaalde manier verwant aan twee videowerken die ik eerder heb gemaakt: Palinuro (1989) en Miseno (1990). De directe aanleiding voor het ontstaan van Nox Umida als spin-off van een project dat nog in voorbereiding is, is de over­zichtsten­toonstelling van mijn videowerk TERRA MORALE - Malebolge (jan/feb 2000) in het Nederlands Insti­tuut voor Mediakunst Montevide­o/Time Based Arts te Amster­dam geweest, en een opdracht van Stichting Kunstkanaal voor het maken van een videotape voor uitzending op televisie.

De oorspronkelijke versie is een video-installatie met twee videotapes. Een tape wordt op een mo­nitor vertoond, de andere op de wand of op een projectie-scherm als videoprojec­tie. De monitor staat op een open sokkel vlak voor en gedeeltelijk links van de videopro­jectie. De projectie (staand formaat) reikt vanaf de grond tot bijna aan het plafond, met een maximum van ± 360 x 270 cm. Het werk heeft twee delen: In unda (10'50") en In litore (7'00­"), die ongemerkt in elkaar overlopen. Tijdens het eerste deel klinkt het geluid vanaf de projectie­wand met monitor. Tijdens het tweede deel, na de korte intro daar­van, vanaf de tegenover­lig­gende wand, dichter bij de toe­schouwer.

Nox Umida bestaat ook als one-channel-videotape voor vertoning op een monitor of televisie. Deze tape is voor Stichting Kunstkanaal gemaakt en is nagenoeg gelijk aan de tape voor de monitor van de video-installatie. Op enkele plaatsen zijn een aantal aanpas­sin­gen in het video­beeld aangebracht om bepaalde elementen van de video­projec­tie ook in de tape voor één scherm tot hun recht te laten komen.

De configuratieversie op deze DVD is een picture-in-picture configuratie van monitor- en projectiebeeld bestemd voor één videoprojectie op paneel en wand of op paneel en projectiescherm.

'POUSSIN'VIDEO

Nicolas Poussin (1594-1665) schilderde een aantal klassieke landschap­pen met daarin, op kleine schaal, een dramatisch gebeuren.

Landschap met een man die door een slang gedood wordt bijvoorbeeld, of de twee landschap­schilderijen met Phocion, waarbij op het ene schilde­rij het lichaam van Phocion Athene wordt uitgedragen en op het andere zijn as verzameld wordt. Het is opvallend dat in een aantal van deze land­schap­schilde­rij­en de slang voorkomt: niet alleen een schil­derij met een man die door een slang gedood wordt, maar ook een met een man die door een slang wordt achtervolgd, en de schilderijen met Orpheus en Euridice en met twee nimfen en een slang.

Volgens R.Verdi (Cézanne and Poussin: The clas­sical vision of landscape p.69) ontleende Poussin dit thema aan diverse klassieke bronnen, waaronder Homeros' Ilias, Vergilius' Aeneis en Ecloge III en Dante.
Tijdens een bezoek aan de National Gallery in Londen in november 1997 en de Poussin-collectie van dit museum werd ik op het idee gebracht van wat ik voor mijzelf 'Poussin-video' ben gaan noemen.

Het bijzondere van deze landschappen zit 'm zowel in de vorm als in de inhoud, oftewel in 'het onderlinge verband tussen het zichtbare en het onzichtbare' (O.Bätschmann Nicolas Poussin Dialectics of painting p.110). De ene keer is het een landschap waarin 'de aarde, de lucht en alles onvermijdelijk afgrijzen uitstralen' (Bellori in O.Bätschm­ann), dan weer landschappen die een zekere 'gelijkmoedig­heid ten overstaan van noodlottige en overweldigende ge­beurtenissen' (O.B.) uitstralen. Voor Bätschmann is het bijzondere van Poussin's landschappen (niet alleen de tragische) de onderlinge relatie 'natuur, mythe en morali­teit' (p.110).
Poussin's tragische landschappen zijn geen geromantiseerde landschap­pen; zij zijn 'intellectu­eel geordend, als één geheel geconstrueerd en streng-eenvoudig (...) ontworpen' (M.Levey The National Gallery schools of painting p.217). De huiveringwek­kende elementen 'weerkaat­sen' zich trapsge­wijs in de terugwijkende plannen van het schitterende landschap, waarvan de sombere sereniteit op het punt staat gebroken te worden' (id.), maar vaak ook speelt het drama zich alleen maar op de voorgrond en daarachter af, terwijl het leven op het midden en/of achter-plan zogenaamd rustig, of onverschillig doorgaat.

In tegenstelling tot mijn eerdere videowerken, waarvan de 'morele landschappen' met al hun verschillende beeldlagen op een tamelijk ingewikkel­de manier zijn geconstrueerd, is de opzet van NOX UMIDA vooral eenvou­dig: een 'video-land-schap' met slechts één beeldlaag, waarin zich op de voorgrond een dramatische gebeurtenis afspeelt (of heeft afgespeeld). Om deze 'antinomie' te benadrukken, worden de twee plannen in het landschap - voorplan en midden/ach­terplan, met elk een eigen karakter - als twee afzonderlijke elementen gepresenteerd: voorplan op de videomonitor en het mid­den/achterplan als videoprojec­tie.

De projec­tie is het domein van de nieuwe maan, de vochtige nacht en de heerseres van de Avernische wouden, tevens onderwereldgo­din: (...) in nachtlijk' eenzaamheid / door 't donker en onwezenlijk gebied / (...), zoals soms bij 't karig licht der halve maan de weg door bossen gaat / (...) en zwarte nacht de hele werkelijkheid / van al haar bonte kleuren heeft beroofd (Aeneis 6.268-272) - en dan niet alleen 's nachts; ook als ze zich overdag in haar drievoudige hoedanigheid heeft teruggetrokken.
Voor de drenkeling op de monitor geldt het motto, dat ik aan dit videowerk heb meegegeven.

(ndk 2000)

---

concept en script Nol de Koning, camera Louk Vreeswijk, online montage Ramon Coelho, postproduktie Nederlands Instituut voor Mediakunst Montevideo/TimeBasedArts, Amsterdam, muziek Janet Baker sings Haendel en uit L'Arpa di Viggiano: Canzone a Morto, Rocco Rossetti, arpa
drie versies: video-installatie met monitor en projectie (twee videotapes), videotape voor TV-scherm of monitor (one channel tape) en video-installatie met één videoprojectie (configuratietape);  18'34",  kleur,  geluid (stereo)