OVER HET PROJECT

PREMISSEN

(1)

'Palinurus, de bekwame stuurman van het schip van Aeneas, viel in zijn slaap in zee, was drie dagen ten prooi aan de stormen en de golven van de zee en kwam tenslotte veilig op het strand bij Velia, waar de wrede bewoners van die plaats hem vermoordden om zijn kleren; zijn lichaam lieten ze onbegraven op het strand liggen.’

Aldus mijn parafrase van de korte samenvatting van de Britse classicus J. Lempriere (auteur van Classical Dictionary Of Proper Names Mentioned In Ancient Authors uit 1788) van het Palinurusverhaal uit Vergilius’ Aeneis.

(2)

De Britse schrijver en criticus Cyril Connolly heeft, met de naam Palinurus als pseudoniem, in de epiloog van zijn The Unquiet Grave een kort verslag van zijn studie over het Palinurusverhaal uitgebracht. Hij vindt dat het verhaal zoals dat in de Aeneis wordt verteld, vol moeilijkheden zit.

Connolly: “Om U, Palinurus, te zoeken, droevige dromen brengend ofschoon u onschuldig waart’. Maar was Palinurus onschuldig? Was zijn verdwijning wel zo toevallig als Aeneas veronderstelde?”

(3)

Deze speculatieve vraag en Vergilius' meerduidige verhaal, waarop ik in 1989 en 1990 mijn video-installaties Palinuro en Miseno had gebaseerd, zijn in de jaren daarna - en dus ook voor dit project - een blijvende bron van inspiratie gebleven. Zij het wel met de volgende kanttekeningen.

Het is zonder meer zo dat de epiek uit de tijd van de Romeinse keizer Augustus - en dus ook de Aeneis van Vergilius - tot op zekere hoogte een politieke ideologie vertegenwoordigt. Of zoals de classicus David Rijser het in een paper dat ik op internet (Academia.edu.) tegenkwam over dit onderwerp bondig heeft gezegd: ‘in Augustan Rome the medium is the message’.

In de loop van de vorige eeuw kwam men echter op de gedachte dat de Aeneis niet alleen maar een praise of Augustus is, om de keizer een goddelijke afstamming en zijn keizerrijk een goddelijke legitimering te verlenen, maar, in de woorden van de Britse classicus J.F Jackson Knight, ook een aanval op Augustus en zijn alleenheerschappij. Een visie die mij toen ik in 1988 aan mijn video-installatie Palinuro begon zeer aansprak en van grote invloed is geweest op dat videowerk en op werk dat daar weer uit voortkwam. Dit is ook het geval met het onderhavige concept van de fantasie De K van Skylla als digitale leesopera en de daaraan gerelateerde werken. Ik zal hier daarom kort aandacht besteden aan hoe Vergilius’ hoofdwerk als een sceptisch stuk over de ontstaansgeschiedenis en de totstandbrenging van Augustus’ utopie kan worden geïnterpreteerd. Of zoals Jackson Knight het zei: ‘Vergilius kende de prijs van het Rijk; de prijs aan leed, en de prijs aan geweten en aan zovele bevallige dingen.’

De ambiguïteit in de boodschap van de Aeneis - Vergilius’ twee stemmen: een public voice en een private voice - is in academische kringen nog steeds onderwerp van discussie, al zijn de tegenstellingen verzwakt en zijn er ook andere stemmen - other en further voices - gaan klinken. Dat is de kracht van een groot kunstwerk en ook het inspirerende eraan, dat het gelaagd en qua boodschap niet op een dogmatische manier eenduidig is en zijn diepste bedoelingen nooit volledig prijs geeft. Ik zie in Vergilius, ook al werd de Aeneis in opdracht van Augustus voor politieke doeleinden geschreven, in de eerste plaats een dichter en geen hielen likkende propagandist. En zijn hoofdwerk niet als een propagandistisch lofdicht maar als een kunstwerk in de ware zin van het woord, met alle vrijheid die daar ipso facto bij hoort. Het zijn voor mij juist de verschillende stemmen van de dichter - op haast ironische wijze openlijk en heimelijk tegelijkertijd - waardoor het werk nog steeds vermag te inspireren.

Volgens de Australische classica H. Slaney wordt vanaf de achttiende eeuw onderkend dat melancholie een gezichtsbepalende eigenschap van de Aeneis is en dat de aandacht voor de politieke ondertoon (die belangrijk voor het maken van Palinuro en Miseno was) iets van de laatste tijd is. Maar ook al voert dat laatste inmiddels niet meer de boventoon: de melancholieke mijmeringen zijn er nog steeds, zij het dat het volgens Slaney voor romanschrijvers en dichters voortaan moeilijk is om de Aeneis zonder een zekere mate van parodie, ironie of op zijn minst cynische teleurstelling als brontekst te benaderen. En dat geldt bijgevolg, laat de lezer van de digitale of gedrukte leesopera en werk dat daar verder uit voortkomt duidelijk zijn, evenzeer voor het ogenschijnlijk verheven verhaal - mijn verheven verhaal dat in de leesopera wordt verteld, alsmede voor de veelal hooggestemde achtergedachten die erin ontvouwd worden.

HET PROJECT ALS DIGITALE LEESOPERA

Met het project De K van Skylla, dat tevens een nieuw onderzoek bevat en waarin nieuwe inzichten van mijn kant zijn verwerkt, wordt opnieuw, maar nu in de vorm van een platonische fantasie, geprobeerd een verder strekkend antwoord op Connolly's vraag van premisse 2 te geven en de tweeledige strekking van Vergilius' hoofdwerk verder uit te diepen. Onderzoek en uitdieping zijn vanaf 2009 als een digitale ‘leesopera’ opgezet: eerst als digitale leesopera op internet onder de noemer webopera. Vanaf 2019 in boekvorm.

> De K van Skylla - menu van de leesopera

Zowel de web- als de leesopera bestaan uit drie delen.

> De K van Skylla - submenu Het Verhaal

Het eerste deel Étant donnés (Het verhaal) - dat de lezer hierbij onder ogen heeft - beschrijft de drie versies van het Palinurusverhaal die de studie als fantasie heeft opgeleverd.

> De K van Skylla - submenu De Fabel

Het tweede deel Those words of art (De fabel) is een voortzetting en bewerking van het verslag van een herbestudering rond het Palinurus-motief uit 1998.

> De K van Skylla - submenu Het Werk

Deze twee delen komen samen in het derde deel Ipsa canas - zing zelf (Het werk), dat als een programmaboek van de digitale leesopera kan worden gezien.

> De K van Skylla - submenu Supplement

Verder is er een supplement, Door 100 holen zingend, met gegevens voor een multi-disciplinaire uitwerking van de resultaten die de platonische fantasie in artistiek en intellectueel opzicht heeft opgeleverd. En de sectie Analecta met de belangrijkste literaire bronnen waarop het project is gebaseerd.

> De K van Skylla - submenu Analecta

HET PROJECT ALS BOEK

In 2015 heb ik besloten om de webopera als leesopera ook in boekvorm naar buiten te brengen. Eind 2019 is de driedelige fantasie - Het Verhaal, De Fabel en Het Werk - in één band als kunstenaarsboek in eigen beheer uitgebracht. In de loop van 2020 is dit boek in drie losse delen via het zelfpublicatieplatvorm Brave New Books van Singeluitgeverijen te Amsterdam uitgegeven. Het supplement 'Door 100 holen zingend', waarin ook de analecta zijn opgenoemen, is in 2021, maar wel in eigen beheer, via het zelfpublicatieplatvorm Brave New Books verschenen.

voor nadere informatie over de boekuitgaven rond het project: > facta/facts en cv

In februari 2018 heb ik een begin gemaakt met het verder uitwerken van enkele spin-offs van de leesopera als fantasie voor een video-opera of video-liederenbundel onder de werktitel In Antro en in het voorjaar van 2021 met een fantasie voor een kleinschalig muziektheaterstuk, Et in Arcadia - Elissa's gloed getiteld.

In Antro is deels voorbereid en op dit ogenblik (2023) nog in bewerking. Van de fantasie Et in Arcadia - Elissa's gloed is in 2022, opnieuw via het zelfpublicatieplatvorm Brave New Books, een vooralsnog in eigen beheer uitgebracht boek verschenen.

ndk, 16 februari 2023